1.
Pangertosan Unggah-Ungguh Basa
Unggah-ungguh
basa menika pranatan basa miturut lenggahing tata krama utawi sopan santun.
Tegesipun sinten kemawon tiyang ingkang kawastanan mangertos unggah-ungguh
basa, menawi nalikanipun gineman utawi srawung dhateng tiyang sanes basanipun
kedah dipun arah-arah, netepi pranataning subasita, paugeran sopan santun,
satemah tiyang wau tansah dipuntampi, dipunremeni ing pasrawungan sarta tebih
saking panyendu.
Tiyang ingkang
mangertos ing unggah-ungguh saged mapanaken dhiri-pribadhinipun
saleres-leresipun sarta tansah paring kurmat dhateng tiyang sanes.
2.
Bab-Bab Ingkang Gegayutan Kaliyan Unggah-Ungguh Basa
Tiyang ingkang
saged tansah paring kurmat dhateng tiyang sanes, sarta mapanaken
dhiri-pribadhinipun, pramila salebeting gineman utawi sesambetan kaliyan tiyang
sanes kedah tansah ngengeti:
1. Umur/yuswa
Lare alit
kedah asung kurmat dhateng ingkang langkung ageng, ingkang enem kurmat dhateng ingkang
sepuh.
2. Peprenahan
Peprenahan
ing pasedherekan/trah/awu. Ingkang akleres enem kedah ngurmati ingkang kaleres
sepuh, sinaosa ing bab yuswa langkung sepuh. Anak kurmat dhateng bapak/simbok,
adhi kurmat dhateng kaingkang/mbakyu, anak keponakan kurmat dhateng pak lik/pak
dhe lsp.
3. Drajat/Pangkat
Kalenggahan
(kedudukan) tiyang menawi drajat/pangkatipun andhap kedah paring kurmat dhateng
ingkang kalenggahanipun inggil. Upami pedamel kaliyan panginggilipun, rakyat
kaliyan lurahipun, warganing pakempalan kurmat dhumateng sesepuhipun, lsp.
4. Kasugihan
Tiyang ingkang
gadhah arta-bandha kathah utawi sugih wajib dipunkurmati dening tiyang ingkang
mlarat. Tiyang ingkang pasitenipun wiyar, mesthinipun ugi dipun kurmati dening
tiyang ingkang sitinipun ciyut. Senaosa kasebat ing nginggil boten lepat saking
watak sarta bebudenipun tiyang ingkang sugih wau. Jer sedaya wau wangsul
kaliyan ungel-ungelan ajining dhiri saka lathi, ajining sarira saka busana.
5. Luhuring Bebuden
Tiyang ingkang
gadhah bebuden luhur langkung inggil mesthinipun langkung kinurmatan tinimbang ingkang
boten. Upami: pimpinan agama (ulama); gadhah titel (Dr., Drs.lsp); ahli seni (seniman);
ahli budaya (budayawan), lsp.
6. Keturunan
Anak
turunipun tiyang ingkang gadhah kaluhuran kados kasebat ing nomer 5, badhe
langkung dipunkurmati katimbang anak turunanipun tiyang umumipun.
7. Pitepangan Enggal
Tiyang
srawung menika menawi sampun kulina ketimbang ingkang saweg tepang enggal
mesthi raos kurmatipun beda. Langkung kurmat dhateng ingkang saweg pitepangan
enggal. Pramila panganggenipun unggah-ungguh langkung dipungatosaken.
3. Wujuding
Undha-Usuk Basa
Unggah-ungguh
basa, wujudipun undha-usuk basa inggih menika:
Basa ngoko
(dhapukanipun tembung ngoko sadaya) Tembung-tembung ing ukara basa ngoko
lugu kuwi kabeh ngoko kayata: aku, kowe: ater-ater: dak-, kok-, di-; uga
panambang : -ku, -mu, -ake, ora diowahi. Gunane basa ngoko lugu:
Basa ngoko alus (dhapukanipun
tembung ngoko kacampur krama/krama inggil)
Basa krama (dhapukanipun tembung
krama )
Basa krama alus (dhapukanipun
tembung krama kacampur krama inggil)
4. Trap-Trapanipun
Basa
Trap-trapanipun basa ngoko:
a)
Ingkangge tiyang sepuh dhateng putranipun/tiyang enem;
b)
Ingkangge sesami kanca ingkang sampun rumaket pasrawunganipun;
c)
Pangageng dhateng reh-rehanipun;
d)
Guru dhateng siswanipun.
e)
dianggo wektu ngunandika (ngomong karo awake dhewe)
Trap-trapanipun basa ngoko alus
a)
Tiyang sepuh dhateng tiyang enem, ingkang langkung enen langkung inggil
pangkatipun.
b)
Ingkangge ngraosi tiyang sanes ingkang statusipun langkung
inggil
c)
Tiyang ingkang rumaket srawungipun, ananging sami dene kepingin ngajeni.
Trap-trapanipun basa krama
a)
Tiyang gineman ing peken
b)
Tiyang sami pinanggih ing margi
Trap-trapanipun basa krama alus
a)
Anak dhateng tiyang sepuh, utawi tiyang ingkang langkung sepuh;
b)
Siswa dhateng guru
c)
Pitepangan enggal;
d)
Punggawa utawi reh-rehan dhateng penginggilipun;
e)
Anggota pakempalan dhateng ketuanipun.
Tuladha 1
pacelathon ingkang nganggo basa ngoko lan krama alus:
B.
Bapak
A. Anak
B
: Lho, kowe Di. Wayah apa tekamu? Rak ya
padha slamet?
A :
Pangestunipun Bapak. Wilujeng . kalawau enjing jam 9, anggen kula dumugi ing
ngriki.
B : Bocah-bocah
rak iya ora ana apa-apa, ta? Lha njur sida kepriye, anakmu si Gillang kae
kokkon nerusake nyang ngendi?
A :
Menawi lare-lare sami sehat, ketingalipun inggih sami gumbira, dene bab
Gillang, mila menika badhe nyuwun rembag. Kajengipun lare badhe sinau dhateng SMA
N1 Pati. Kula radi kawratan.
B
: Wah, ya kudu enggal kokputus bab iku. Aja kook sesuwe
dene yen kowe njaluk rembugkuu mangkene. Wong tuwa iku iya aja banget-banget
enggone nyampuri pepingenane bocah. Yen wong tuwa wus nerangake kanthi gambling
siji-sijine, lan iya pikolehe tumrap awake dhewe utawa masyarakat wus cukup.
Bocahe milih endi, wong tuwa nimbang-nimbang maneh. Kaya-kaya yen Gillang
milih sekolah kuwi, sakka rasaku yaw us pas. Aku ora kabotan, dene kowe ora
lila iku, rak bab dhuwit sing kudu bokbayarake akeh banget, ta?
A
: Wah, nggih mboten ngaten kok, Pak. Sampun sapunika kula ndherek pamanggihipun
Bapak.
Tuladha 2
pacelathon ingkang nganggo basa ngoko: Bocah marang bocah
A
: Mas Nugraha, aku mbokdiwarahi garapan matematika dhek wingi kae, yen
ora, mengko akubisa didukani Pak guru. Dhasar wingi aku ora mlebu, ora pamit
sisan!
B
: Lha, ya gene ta, kok ora mlebu? Enya iki lho, turunen wae. Mumpung isih
esuk mengkoo mundhak selak mlebu. Ning aja nganti kumel lo, ya! Aku arp
ngresiki blabag lan nyaponi kelas.
Tuladha 3
pawongan ngunandika:
“E, aku tak
turu sedhela. Awakku kesele kok ora kira-kira.”
sumber : http://cintajawaku.blogspot.com/2014/01/pacelathon-kanthi-unggah-ungguh-basa.html
Tidak ada komentar:
Posting Komentar